Ingeborg Bachmann, θα ’ν’ το τέλος

[…]

Θα ’ρθει μια μέρα, που οι άνθρωποι θα ’χουνε χρυσόμαυρα μάτια, θα βλέπουνε την ομορφιά, θα ’χουν ελευθερωθεί από τη βρομιά και από κάθε φορτίο, θα υψώνονται στους αέρηδες, θα περπατάνε κάτω απ’ το νερό, θα ξεχάσουνε τους ρόζους και την ένδειά τους. Θα ’ρθει μια μέρα, θα ελευθερωθούνε, όλοι οι άνθρωποι θα ελευθερωθούνε, και από την ελευθερία όπως την εννοούσαν. Θα ’ναι μια πιο μεγάλη ελευθερία, θα ξεπερνάει όλα τα μέτρα, θα ’ναι για μια ζωή ολόκληρη…

[…]

Θα ’ρθει μια μέρα, που οι άνθρωποι θ’ ανακαλύψουνε πάλι τις σαβάνες και τις στέπες, θα ξεχυθούν εκεί και θα δώσουνε τέλος στη σκλαβιά τους, τα ζώα κάτω απ’ τον ήλιο εκεί ψηλά θα πλησιάζουνε τους ανθρώπους, που θα ’ν’ ελεύθεροι, και θα ζούνε μονιασμένα, οι γιγαντιαίες χελώνες, οι ελέφαντες, οι βόνασοι κι οι βασιλιάδες της ζούγκλας και της ερήμου θα ’ρθουνε σε συμφωνία με τους ελευθερωμένους ανθρώπους, θα πίνουνε απ’ το ίδιο το νερό, θ’ αναπνέουνε τον αέρα που θα ’χει καθαρίσει, δεν θα ξεσκίζουνε τις σάρκες τους, θα ’ν’ η αρχή, θα ’ν’ η αρχή για τη ζωή ολόκληρη…

[…]

Θα ’ρθει μια μέρα, που οι γυναίκες θα ’χουνε χρυσοκόκκινα μάτια, χρυσοκόκκινα μαλλιά, κι η ποίηση του φύλου τους θα δημιουργηθεί και πάλι…

[…]

Θα ’ρθει μια μέρα, που οι άνθρωποι θα ’χουνε χρυσοκόκκινα μάτια και αστρικές φωνές, που τα χέρια τους θα ’ναι φτιαγμένα για την αγάπη, κι η ποίηση του φύλου τους θα ’χει δημιουργηθεί και πάλι…

[…]

Θα ’ρθει μια μέρα, που τα σπίτια μας θα πέσουνε, τ’ αυτοκίνητα θα ’χουνε γίνει παλιοσίδερα, από τ’ αεροπλάνα κι από τους πυραύλους θα ’χουμε ελευθερωθεί, θα παραιτηθούμε απ’ την εφεύρεση του τροχού και τη διάσπαση του ατόμου, ο φρέσκος άνεμος θα κατέβει απ’ τους γαλάζιους λόφους και θα πλατύνει το στήθος μας, θα ’μαστε κόκκινοι και θ’ αναπνέουμε, θα ’ν’ η ζωή ολόκληρη.

Στις ερήμους θα στερέψει το νερό, θα μπορούμε να γυρίσουμε στην έρημο και να βλέπουμε τις αποκαλύψεις, οι σαβάνες και τα νερά μέσα στην καθαρότητά τους θα μας προσκαλούν, τα διαμάντια θα μένουνε μες στις πέτρες και θα μας φωτίζουν όλους, το τροπικό δάσος θα μας βγάλει απ’ το σκοτεινό δάσος των σκέψεών μας, θα σταματήσουμε να σκεφτόμαστε και να υποφέρουμε, θα ’ν’ η λύτρωση.

[…]

Δεν θα ’ρθει καμιά μέρα, οι άνθρωποι ποτέ δεν θα, η ποίηση ποτέ δεν θα, κι εκείνοι ποτέ δεν θα, οι άνθρωποι θα ’χουνε μαύρα μάτια σκοτεινά, από τα χέρια τους θα ’ρθει η καταστροφή, θα ’ρθει η πανούκλα, αυτή η πανούκλα που ’ναι μέσα σ’ όλους, αυτή η πανούκλα, απ’ την οποία έχουνε προσβληθεί οι πάντες, θα τους αφανίσει, λίαν συντόμως, θα ’ν’ το τέλος.

[…] 

 

Τα παραπάνω αποσπάσματα στα οποία επανέρχεται η φράση «Θα ’ρθει μια μέρα» είναι από το μυθιστόρημα της Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν Μαλίνα, το οποίο ολοκλήρωσε το 1967, έξι χρόνια πριν από τη συνέντευξη στην οποία έγινε αναφορά στην προηγούμενη ανάρτηση, και εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1971 (Στα ελληνικά κυκλοφόρησε το 1989 από τις εκδόσεις Άγρωστις σε μετάφραση Ιάκωβου Κοπερτί (με τον τίτλο Ο Ιβάν, ο Μαλίνα κι εγώ) και προς το παρόν εμφανίζεται ως εξαντλημένο).

Ingeborg Bachmann, Θα ’ρθει μια μέρα (Αντί εισαγωγής)

Το καλοκαίρι του 1973 η Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν (25/6/1926-17/10/1973), λίγους μήνες πριν από τον τραγικό θάνατό της, έδωσε μια συνέντευξη στην Γκέρντα Χάλλερ, δημοσιογράφο της Αυστριακής Ραδιοφωνίας Τηλεόρασης (ORF) στη Ρώμη, η οποία εκδόθηκε με τον τίτλο Ein Tag wird kommen. Gespräche in Rom [Θα ’ρθει μια μέρα. Συνομιλίες στη Ρώμη]. 

Από αυτή τη συνέντευξη προέρχεται το παρακάτω ηχογραφημένο απόσπασμα. Η μουσική που συνοδεύει το απόσπασμα έχει προστεθεί εκ των υστέρων από τον Andreas H., ο οποίος τη συνέθεσε εμπνευσμένος από τη Σονάτα του Σεληνόφωτος του Μπετόβεν.  

Με έχουν ρωτήσει κάποιες φορές γιατί σκέφτομαι ή φαντάζομαι μια ουτοπική χώρα, έναν ουτοπικό κόσμο, στον οποίο όλα θα είναι καλά και στον οποίο όλοι θα είμαστε καλοί. Το ν’ απαντήσει κανείς σ’ αυτό, όταν έρχεται διαρκώς αντιμέτωπος με τη στυγερότητα αυτής της καθημερινότητας, μπορεί να είναι παράδοξο, γιατί ό,τι έχουμε είναι ένα τίποτα. Πλούσιος είναι κανείς όταν έχει κάτι που είναι περισσότερο από υλικά πράγματα. Και εγώ δεν πιστεύω σε αυτόν τον υλισμό, σε αυτή την καταναλωτική κοινωνία, σε αυτόν τον καπιταλισμό, σ’ αυτή την κτηνωδία που λαμβάνει χώρα εδώ, σ’ αυτόν τον πλουτισμό των ανθρώπων που δεν έχουν κανένα δικαίωμα να πλουτίζουν από εμάς. Πιστεύω πραγματικά σε κάτι και το ονομάζω «Θα ’ρθει μια μέρα». Και μια μέρα θα έρθει. Ναι, προφανώς δεν θα έρθει, γιατί πάντοτε μας το κατέστρεφαν αυτό, εδώ και τόσα χιλιάδες χρόνια πάντοτε το κατέστρεφαν. Δεν θα έρθει, και παρ’ όλ’ αυτά εγώ το πιστεύω. Γιατί, αν δεν μπορώ πλέον να το πιστεύω, δεν θα μπορώ πλέον και να γράφω.

(Μετάφραση: Αλέξανδρος Κυπριώτης)

Το ίδιο απόσπασμα ακούγεται και στα πρώτα 2 λεπτά του αποσπάσματος που ακολουθεί. Είναι ένα απόσπασμα από την 3ωρη εκπομπή «Lange Nacht» («Μεγάλη νύχτα») του Άστριντ Νέτλινγκ, η οποία μεταδόθηκε στις 17 Ιουνίου 2006 στο Γερμανικό Ραδιόφωνο και ήταν αφιερωμένη στην Αυστριακή ποιήτρια. Ωστόσο, κάποια λόγια της Μπάχμαν έχουν κοπεί και στη θέση τους ακούγεται ένας οξύς ήχος. Αυτή η δημιουργική λογοκρισία καθιστά το απόσπασμα ακατανόητο και σχεδόν παραληρηματικό. 

Με έχουν ρωτήσει κάποιες φορές γιατί σκέφτομαι ή φαντάζομαι μια ουτοπική χώρα, έναν ουτοπικό κόσμο, στον οποίο όλα θα είναι καλά και στον οποίο όλοι θα είμαστε καλοί. Το ν’ απαντήσει κανείς σ’ αυτό, όταν έρχεται διαρκώς αντιμέτωπος με τη στυγερότητα αυτής της καθημερινότητας, μπορεί να είναι παράδοξο, γιατί ό,τι έχουμε είναι ένα τίποτα. Πλούσιος είναι κανείς όταν έχει κάτι που είναι περισσότερο από υλικά πράγματα. Και εγώ δεν πιστεύω σε αυτόν τον υλισμό, σε αυτή την καταναλωτική κοινωνία, σε αυτόν τον καπιταλισμό, σ’ αυτή την κτηνωδία που λαμβάνει χώρα εδώ, σ’ αυτόν τον πλουτισμό των ανθρώπων που δεν έχουν κανένα δικαίωμα να πλουτίζουν από εμάς. Πιστεύω πραγματικά σε κάτι και το ονομάζω «Θα ’ρθει μια μέρα». Και μια μέρα θα έρθει. Ναι, προφανώς δεν θα έρθει, γιατί πάντοτε μας το κατέστρεφαν αυτό, εδώ και τόσα χιλιάδες χρόνια πάντοτε το κατέστρεφαν. Δεν θα έρθει, και παρ’ όλ’ αυτά εγώ το πιστεύω. Γιατί, αν δεν μπορώ πλέον να το πιστεύω, δεν θα μπορώ πλέον και να γράφω.

(Μετάφραση: Αλέξανδρος Κυπριώτης)

Παρενθετικά ας αναφερθεί ότι κάτι ανάλογο προκαλούν και οι κακές μεταφράσεις των ποιημάτων της Μπάχμαν, προξενώντας στον αναγνώστη πολλές φορές το αίσθημα ότι διαβάζει τα γραπτά ενός μυαλού συγκεχυμένου.  Βέβαια, οι προθέσεις  μιας ανεπαρκούς μεταφράστριας ή ενός ανεπαρκούς μεταφραστή μπορεί να μην είναι οι ίδιες με τις προθέσεις του Γερμανικού Ραδιοφώνου, γιατί το Γερμανικό Ραδιόφωνο και ο έμμισθος δημοσιογράφος που έκανε την εκπομπή είχαν σαφέστατα συνείδηση του γεγονότος ότι τόσο η απρόσκοπτη άρθρωση των λόγων της Μπάχμαν όσο και η δημιουργική λογοκρισία τους αποτελούσαν πολιτικές πράξεις διαφορετικών πόλων. Κυρίως αυτό φαίνεται (ή θέλουν) να αγνοούν οι κακοί μεταφραστές και οι κακές μεταφράστριες του έργου δημιουργών όπως η Μπάχμαν. Ωστόσο, ακόμα και όταν η μετάφραση ως διαδικασία στερείται τη συνείδηση της πολιτικής πράξης που αποτελεί και μετατρέπεται σε αυτάρεσκο παιχνίδι λέξεων με απώτερο σκοπό να εντυπωσιάσει με την ακατανοησία του το αναγνωστικό κοινό, το οποίο εκ των προτέρων και υποτιμά, δεν παύει να είναι πολιτική πράξη. Αντιθέτως, εξακολουθεί να αποτελεί πολιτική πράξη, και μάλιστα πιο ύπουλη από τη δημιουργική λογοκρισία του Γερμανικού Ραδιοφώνου. Με δόλο ή εν αγνοία του, αθώος δεν είναι κανένας. 

Το παραπάνω απόσπασμα από τη συνέντευξη της Μπάχμαν, αν και είναι σαφέστατο στη μη λογοκριμένη μορφή του, καλό είναι να το δούμε και σε σχέση με κάποια άλλα αποσπάσματα, στα οποία επανέρχεται η φράση «Θα ’ρθει μια μέρα», από το μυθιστόρημά της Μαλίνα, το οποίο ολοκλήρωσε το 1967 και εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1971. Στα ελληνικά κυκλοφόρησε το 1989 από τις εκδόσεις Άγρωστις σε μετάφραση Ιάκωβου Κοπερτί (με τον ατυχή -κατά τη γνώμη μου- τίτλο Ο Ιβάν, ο Μαλίνα κι εγώ) και προς το παρόν εμφανίζεται ως εξαντλημένο. 

Τα συγκεκριμένα αποσπάσματα θα δημοσιευθούν σε επόμενη ανάρτηση. 

Εν αρχή ην ο λόγος...

Την ανάγκη για τη δημιουργία αυτού του ιστολογίου την προκάλεσε αφενός η χείριστη έκδοση απάντων των ποιημάτων της εξαιρετικής Αυστριακής συγγραφέως και ποιήτριας από εκδοτικό οίκο της Αθήνας, που φαίνεται να ειδικεύεται στις μεταφράσεις και εκδόσεις ποιητικών έργων, τον Ιούνιο του 2020 και αφετέρου οι ενέργειες του εκδοτικού οίκου μετά την κριτική για αυτή τη χείριστη έκδοση που δημοσιεύτηκε στο ιστολόγιο «η βαλίτσα» στις 8 Αυγούστου 2020. 

Αντί ο εκδοτικός οίκος να ζητήσει συγγνώμη από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και να αποσύρει το βιβλίο από την αγορά, όπως θα έκανε οποιοσδήποτε εκδοτικός οίκος σέβεται το αναγνωστικό κοινό στο οποίο απευθύνεται, έγιναν, καθώς φαίνεται, καταγγελίες στην Google βάσει του ευρωπαϊκού νόμου για την προστασία δεδομένων, ώστε η συγκεκριμένη ανάρτηση με την κριτική να μην εμφανίζεται στις μηχανές αναζήτησης, όταν αναζητά κανείς το όνομα της ποιήτριας μαζί με το όνομα του εκδοτικού οίκου ή κάποιου άλλου εμπλεκόμενου προσώπου σε αυτό το εκδοτικό φιάσκο. 

Η Google μάς πληροφορεί σχετικά: 

«Με ποιον τρόπο εφαρμόζετε την πρόσφατη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου σχετικά με το «δικαίωμα στη λήθη» (right to be forgotten);

Η πρόσφατη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου έχει έντονες συνέπειες στις μηχανές αναζήτησης στην Ευρώπη. Το δικαστήριο θεώρησε ότι συγκεκριμένοι χρήστες έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν από μηχανές αναζήτησης όπως το Google να καταργήσουν τα αποτελέσματα αναζητήσεων που περιλαμβάνουν το όνομά τους. Για να έχουν αυτό το δικαίωμα οι χρήστες, οι πληροφορίες που εμφανίζονται θα πρέπει να είναι "ακατάλληλες, να μην είναι ή να έχουν πάψει να είναι συναφείς ή υπερβολικές". [...]»

Ακολούθησε το παρακάτω δημόσιο σχόλιο σε χορηγούμενη ανάρτηση της σελίδας των εκδόσεων στο Facebook, το οποίο, όπως ήταν αναμενόμενο (εξού και το στιγμιότυπο οθόνης άλλωστε), πολύ γρήγορα διαγράφτηκε και ο συντάκτης του μπλοκαρίστηκε. 

Έτσι, η κριτική αναδημοσιεύτηκε στις 11 Αυγούστου στο ιστολόγιο  «logotexnia21» και προς το παρόν η αναδημοσίευσή της δεν μπλοκάρεται από τις μηχανές αναζήτησης. 

Αν και ο εκδοτικός οίκος εξακολουθεί να μην έχει δώσει καμία απάντηση μέχρι σήμερα για το συγκεκριμένο βιβλίο, αντί για απάντηση φρόντισε να δημοσιευτούν δύο «ανεξάρτητα», «κατατοπιστικά» «ρεπορτάζ» για τη γερμανόφωνη ποίηση που εκδίδει: το ένα στις 20 Αυγούστου σε ηλεκτρονική σελίδα που ειδικεύεται στη λογοτεχνία και το άλλο στις 24 Αυγούστου στην ηλεκτρονική σελίδα έντυπου free press. Ωστόσο, ουσιαστικά πρόκειται για δύο δημοσιεύσεις του ίδιου πανομοιότυπου κειμένου. Τυπικά, φαντάζομαι, δεν μπορεί να μιλήσει κανείς για διαφημιστικές καταχωρίσεις, γιατί προφανώς δεν θα υπάρχουν τα αντίστοιχα παραστατικά. Και αφού ο εκδοτικός οίκος κατάφερε να εμφανίζεται ως ρεπορτάζ ένα διαφημιστικό κείμενο, συνέχισε κάνοντας διαφήμιση το «ρεπορτάζ» αυτό ως χορηγούμενη ανάρτηση στο Facebook. Πέραν τούτου είχε βέβαια προηγηθεί στις 15 Αυγούστου και ένα άλλο ρεπορτάζ για τα βιβλία του καλοκαιριού εν γένει στην ηλεκτρονική σελίδα γνωστής καθημερινής εφημερίδας, στο οποίο η  συγκεκριμένη έκδοση χαρακτηριζόταν εν παρόδω «ευτύχημα». Από τη μια πλευρά, λοιπόν, οι συντονισμένες και λίγο πολύ αναμενόμενες προσπάθειες του εκδοτικού οίκου, από την άλλη πλευρά η ουσιαστική άγνοια και η ελαφρά τη καρδία δημοσιογραφία: και η εξαπάτηση του αναγνωστικού κοινού καλά κρατεί! Αυτό που μένει είναι να δούμε τη συγκεκριμένη έκδοση κάποια στιγμή να φιγουράρει στη λίστα με τα ευπώλητα κάποιου μικρού ή μεγάλου, φυσικού ή ηλεκτρονικού βιβλιοπωλείου.


Έτσι προέκυψε η ανάγκη για τη δημιουργία αυτού του ιστολογίου, το οποίο θα υπηρετεί καθαρά εκπαιδευτικούς σκοπούς. Εδώ θα δημοσιεύονται μεταφράσεις ποιημάτων της σπουδαίας Αυστριακής ποιήτριας όχι για εμπορικούς λόγους αλλά για να έχει τη δυνατότητα το ελληνικό αναγνωστικό κοινό ή ο μελετητής του έργου της να διαβάσει τα ποιήματά της σε όσο το δυνατόν περισσότερο προσεγμένες μεταφράσεις. 

Για ευνόητους λόγους οι αναρτήσεις αυτού του ιστολογίου θα αναδημοσιεύονται και αλλού. Ευχής έργον είναι να παραμείνει το ιστολόγιο αυτό δημόσιο. Αν ωστόσο υπάρξουν συντονισμένες προσπάθειες φίμωσής του, τότε θα μετατραπεί σε ιδιωτικό (μόνο για συγκεκριμένους αναγνώστες) και οποιοσδήποτε ενδιαφερόμενος θα μπορεί να συνεχίσει να το διαβάζει (σχετικές οδηγίες εν καιρώ, αν χρειαστεί).

Σε περίπτωση που η πρόχειρη έκδοση απάντων των ποιημάτων της Αυστριακής ποιήτριας που κυκλοφόρησε τον Ιούνιο του 2020 συνεχίζει να πωλείται, παρά την προτροπή της σχετικής κριτικής να αποσυρθεί όσο το δυνατόν συντομότερα, το ιστολόγιο αυτό δεν αποτρέπει κανέναν από την αγορά της. Άλλωστε, οι όποιοι αγοραστές και αναγνώστες θα μπορέσουν σιγά σιγά να καταλάβουν γιατί όντως έπρεπε να έχει αποσυρθεί η συγκεκριμένη έκδοση. 

Τέλος, αναρωτιέμαι αν ο γερμανικός εκδοτικός οίκος που εμπορεύεται τα δικαιώματα του έργου της και που εκπροσωπείται από ελληνικό πρακτορείο πνευματικών δικαιωμάτων θα ενδιαφερθεί να προστατέψει ουσιαστικά αυτό το σημαντικό έργο από την παραποίηση και διαστρέβλωσή του.